Κώστας Χριστόπουλος
Θα απέφευγα την παγίδα της συγχρονικότητας και θα επέστρεφα στο ακόμα πιο «ανασφαλές» πεδίο της ιστορίας, για να αναζητήσω γενεαλογίες ενός τέτοιου ορισμού. Δεν θα κατέληγα ποτέ σε έναν, αλλά θα διέκρινα στις απαρχές της νεωτερικότητας και της αισθητικής της έκφανσης, δηλαδή του μοντερνισμού, μια καίρια στιγμή αμφισβήτησης των παραδεδεγμένων κριτηρίων τού πότε χαρακτηρίζουμε κάτι όχι μόνο ως «καλή» ή «κακή» αλλά και ως «τέχνη» γενικότερα. Και σε τούτη τη διασάλευση των ορισμών αναγνωρίζω ήδη κάτι πολιτικό, με την έννοια της καλλιέργειας ενός εκτεταμένου πεδίου συμπερίληψης εκδοχών του πολιτισμικού, ή ακόμα και με εκείνη την πιο σύγχρονη, της διαμόρφωσης χώρων ανάδειξης και εκδίπλωσης αντιθέσεων.
Δεν αμφιβάλλω ακόμα ότι και η προμοντέρνα τέχνη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως εξόχως «πολιτική», εξυμνώντας σε πολλές περιπτώσεις την ηγεσία ενός αυτοκράτορα και άλλοτε διατρανώνοντας το μεγαλείο της οικουμενικής παπικής εξουσίας. Κατ’ επέκταση, θα μπορούσα να επαναλάβω το προφανές, ότι κάθε τέχνη είναι πολιτική. Αλλά δεν κατάλαβα ποτέ γιατί αυτό είναι το ζητούμενο, γιατί δηλαδή χρησιμοποιούμε την «πολιτική» ως επιθετικό προσδιορισμό της τέχνης, όταν, μάλιστα, δεν μπορούμε να είμαστε καν ξεκάθαροι για το τι σημαίνει και το πώς προσδιορίζεται επακριβώς η ίδια. Συνεπώς, επανερχόμαστε εδώ στο ζήτημα της ασφάλειας των ορισμών και του μοντέρνου προτάγματος της αδιάκοπης διεύρυνσής τους. (…)
Γιάννης Κωνσταντινίδης
Απόπειρα αποκωδικοποίησης ενός πατρογονικού «ούτε κι εγώ»
(…)Ποιες είναι, όμως, οι πραγματικές ανάγκες της σημερινής εποχής που δεν ικανοποιούνται από την «παραδοσιακή» αντίληψη για την πολιτική τέχνη»; Δεν είναι λίγες για να τις απαριθμήσει κανείς, αλλά μοιάζουν σαν να είναι όλες παρακλάδια ενός μόνο προβλήματος, που στις μέρες μας ειδικά γίνεται ακόμα πιο ανάγλυφο και αισθητό και είναι η διάλυση του κοινωνικού δεσμού. Το άλλοτε αυτονόητο, πλέον ευπαθέστερο και εντελώς ανίσχυρο ίδιον του ανθρώπου. Αυτό που γίνεται αίτιο συγκρότησης μιας κοινωνίας, χωρίς την οποία οποιαδήποτε κουβέντα για το «πολιτικό» δεν έχει σπουδαίο λόγο ύπαρξης. Η διάλυση του κοινωνικού δεσμού είναι το κρυφό κόστος της προοδευτικής ολοκληρωτικής εδραίωσης του ατομικισμού.
Ως εκ τούτου, ό,τι υπερασπίζεται τον κοινωνικό δεσμό στο φάσμα της τέχνης είναι πολιτικό, γιατί υπερασπίζεται τη συγκρότηση κοινωνίας όπως ορίζεται από την ιστορία της ανθρωπότητας, και όχι όπως ορίζεται ως εκφυλισμός της σε «ανίερη συμμαχία», η οποία παράγεται μόνο από μηχανισμούς «οικονομοποίησης» του κοινωνικού δεσμού, που είναι διαβρωτικοί κάθε ηθικής βάσης που τον συνιστά. (…)
Ελπίδα Καραμπά – Δέσποινα Ζευκιλή (Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών)
Το πολιτικό και το ασύγχρονο
(…)Με την Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών, ένα ερευνητικό και επιμελητικό πρόγραμμα που καταπιάνεται με ζητήματα διανομής της γνώσης και αναδιανομής της εξουσίας μέσω αυτής, επιτελούμε έναν μηχανισμό που επιχειρεί να παράγει «ασύγχρονα» έργα και ταυτόχρονα δοκιμάζει τα βιοπολιτικά όρια της οικονομίας μας ‒ σωματικής, υλικής και συναισθηματικής. Στα εγχειρήματα της Προσωρινής Ακαδημίας συμμετέχουμε στην παραγωγή έργων τέχνης και ταυτόχρονα δοκιμάζεται ο συντονισμός μας, η αντίστασή μας, το εύρος των διαπραγματευτικών μας εργαλείων απέναντι στους θεσμούς που μας χρηματοδοτούν, η ελαστικότητα μας σχετικά με τη διαπλοκή τη δική μας και των συνεργατών μας με τη βιομηχανία του θεάματος, τις συνθήκες οικονομικής εκμετάλλευσης, τους όρους της καλλιτεχνικής παραγωγής. (…)
Ζήσης Κοτιώνης
Η ΣΟΥΖΑ (ή Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΠΩΘΗΜΕΝΟΥ ΙΙ)
Αντιλαμβάνομαι την ψυχανάλυση σαν καθαρή λογοτεχνία. Από τις παρομοιώσεις του Φρόυντ έχω σταθεί συχνά μπροστά σε εκείνη που θέλοντας, σε μια διάλεξη του 1932, αν θυμάμαι καλά, να περιγράψει τη σχέση μεταξύ του συνειδητού και του ασυνειδήτου, ανέσυρε την εικόνα του αλόγου και του αναβάτη: Ο αναβάτης και το υποζύγιο αλλού θέλουν να πάει ο καθένας κάθε φορά. Στη λακανική λογοτεχνία το πολιτικό προστίθεται εκεί κάτω, στα σωθικά του αλόγου, για να κρατήσουμε κάπως την εικόνα του προγενεστέρου του. Αρκετά εξηγήθηκα:
Στο ασυνείδητο κατοικούν οι σκιές
ζωντανών και νεκρών αδιακρίτως
άλλοτε αυτές κυβερνάνε το άλογο
και άλλοτε κυβερνά ο αναβάτης
τιθασεύοντας το τετράποδο κάτω από τα σκέλια του
οι θεατές
ακολουθούν το δράμα του αλόγου και του αναβάτη
στο έργο της τέχνης
ο ποιητής δεν οφείλει να είναι σε θέση
να ξέρει ποιος κυβερνά εκεί κάτω
και τι λογής εντολές ξεστομίζει
-αυτή είναι άλλων δουλειά-
παρά μόνο γνωρίζει
να φέρνει το δράμα στη σκηνή (…)
Νάντια Καλαρά
Αυτό που με βοηθάει κάπως να σκεφτώ τη σχέση τέχνης και πολιτικής είναι η γνωστή συζήτηση για την αυτονομία και την ετερονομία της τέχνης (ως πολύπλοκες και εύπλαστες έννοιες όμως, που διαρκώς επαναπροσδιορίζονται). Η αυτονομία της τέχνης από άλλες κοινωνικές πρακτικές συνεπάγεται την οντολογική υπεροχή του έργου τέχνης και την εξαφάνιση των σταδίων της εργασίας του καλλιτέχνη στο τελικό, ολοκληρωμένο προϊόν. Ταυτόχρονα, το καθεστώς της αυτονομίας είναι καταστατικό για την τέχνη. Έχω την εντύπωση ότι μετά την εμπειρία των πρωτοποριών του 20ού αιώνα, το έργο τέχνης δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό ως αυστηρά αυτόνομο ή αυστηρά ετερόνομο. Είναι κατά κάποιον τρόπο ταυτόχρονα και τα δύο, είναι η ίδια η σύγκρουση και η αντίφαση ανάμεσα στην εγγενή αυτονομία του (τον διαχωρισμό του από τη ζωή και την κοινωνία) και στην εξάρτησή του από αυτές. Όσο πιο ζωντανή κρατάει ένα έργο τη διαλεκτική ανάμεσα στην τέχνη και τη ζωή, την τέχνη και τη μη τέχνη ή την αντι-τέχνη, τόσο πιο πολιτικό φαίνεται να είναι. (…)
Λίνα Θεοδώρου
(…)Το έργο προηγείται της θεωρίας που το υποστηρίζει, ακόμη κι αν είναι συγχρονικό και έχει βασιστεί σε μια συγκεκριμένη ιδέα της εποχής του. Σε σχέση καθαρά με ένα πολιτικό έργο, δεν μπορώ να το διαχωρίσω από τη συνολική δράση του δημιουργού του και τη στρατηγική του σε σχέση με αυτό ατομικά ή ομαδικά. Θα πρέπει να υπάρχει κάποιο σχέδιο και όχι να αποτελεί μόνο μέσο έκφρασης ή στιγμιαίας αντίδρασης. Αυτό προϋποθέτει κάποια καλή γνώση επικοινωνιακών πρακτικών και απαιτεί μια σταθερή ιδεολογική θέση που δεν αλλάζει όπως ο άνεμος η οι μόδες της εποχής. Όμως αυτό έχει ένα κόστος, δεν είναι εύκολο να μετακινείται κανείς από το ασφαλές πεδίο του ή μόνο να εκφράζεται από μια αποστασιοποιημένη θέση. Γιατί υποθέτω ότι ένα πολιτικό έργο συγκρούεται με το κατεστημένο, κι αν δεν γίνει μισητό αυτό και ο δημιουργός του από το σύστημα, τότε τι ακριβώς πετυχαίνει, πέρα από το να είναι άλλο ένα σε μια σειρά ασφαλών καλλιτεχνικών αποδόσεων που ηρεμούν την ταραγμένη μας συνείδηση. Δεν φτάνει και δεν είναι αρκετό.(…)
