(ΦΡΜΚ, 2015, σ. 64)
H φύση της καλλιτεχνικής δημιουργίας –ως πρωταρχικά συναισθησιακή– οδήγησε, ήδη από πολύ νωρίς, τους καλλιτέχνες όχι στη διαίρεση αλλά στη δυναμική συνένωση των εικονιστικών και γλωσσικών σημείων. Ωστόσο, μέσα στα διευρυμένα όρια της οπτικής ποίησης (ελληνιστικά και αλεξανδρινά τεχνοπαίγνια, λατινικά carmina figurata, κ.λπ.) προτάθηκε, ήδη από την αρχαιότητα, η αλληλοδεσμευτική συνύφανση του οπτικού και του γλωσσικού. Στα τέλη του 19ου αιώνα, στην καθοριστική για το ζήτημα ποιητική σύνθεση Un coup de des jamais n’abolira le hazard (1897) του Mallarmé, η ποίηση συμπορεύτηκε δραστικά με την προωθημένη εικαστική πρωτοπορία της εποχής της, ενώ μερικά χρόνια αργότερα, ο Apollinaire, με τα Caligrammes (1918), εμπλούτισε την ποιητική μορφολογία με τρόπους προερχόμενους από τον εικαστικό χώρο (κυβισμός, αφαίρεση, κ.λπ.). Με την έλευση του μοντερνισμού, σχετικοποιείται η προαιώνια παντοδυναμία του λόγου, και η ποίηση υιοθετεί όλο και συχνότερα τον «χώρο» της εικαστικής οπτικής – κάτι αδιανόητο ή σπάνιο έως τότε. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, σε ανάλογη κατεύθυνση κινήθηκαν τα μεταμοντέρνα ρεύματα οπτικής ποίησης (συγκεκριμένη ποίηση, λετρισμός), όπου πλέον πριμοδοτήθηκε η οπτική λειτουργία έναντι της αναγνωσιμότητας της ρηματικής εικόνας.
Στη νεοελληνική λογοτεχνία, η τάση αυτή, που στην ουσία εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της εννοιακής τέχνης, υπηρετείται έως σήμερα κυρίως από τον Μιχαήλ Μήτρα, ενώ ακολουθήθηκε περιστασιακά και από τους Έρση Σωτηροπούλου, Τηλέμαχο Χυτήρη, Νάνο Βαλαωρίτη, Αντρέα Παγουλάτο, Κώστα Γιαννουλόπουλο, αλλά και από διφυείς καλλιτέχνες, όπως ο Costis και ο Δημοσθένης Αγραφιώτης. Φυσικά, γνωστά και διαρκώς αναφερόμενα είναι και τα καλλιγραφήματα του Σεφέρη, μολονότι τέτοια «πειράματα» υπήρξαν μόνο σποραδικά μέσα στον κανόνα της νεοελληνικής ποίησης.
Η περίπτωση του Κωνσταντίνου Παπαχαράλαμπου (Καβάλα, 1988) έχει ενδιαφέρον για την ορμητική επιμονή με την οποία ο ποιητής εφαρμόζει εξαρχής και εξολοκλήρου στην ποίησή του τέτοια μορφικά στρατηγήματα. Ήδη στο πρώτο του βιβλίο (K-On, Εκδόσεις Εντευκτηρίου, 2011) έδειξε πως στην πολύ σύγχρονη «γενιά» ποιητών έχουν ίσως μέλλον μερικά χαρακτηριστικά που έμοιαζαν πια εξορισμένα από την ελληνική ποίηση: Λετρισμός και τεχνοπαίγνια, διηθημένα –τουλάχιστον στο επίπεδο της πρόθεσης– μέσα από την κουλτούρα των υπολογιστών, των βιντεοκλίπ και της ποπ μουσικής. Ίσως κιόλας εδώ να βρίσκεται το «κλειδί», αφού στην εποχή του ύστερου μεταμοντερνισμού, μέσα από τη διάχυση και την τήξη των τεχνών και των αισθητηριακών προσλήψεων, ο λόγος και η εικόνα συνενώθηκαν με πρωτοφανή ευκολία μέσα από τα συμφιλιωτικά πεδία του βίντεο, των πολυμέσων, της ψηφιακής τυπογραφίας και της τέχνης του διαδικτύου. Ώστε εκείνο που φάνταζε παλιό και ήδη χρησιμοποιημένο επαναβαπτίζεται πια ως καινούργιο διά της εξέλιξης-μετατόπισης των μέσων, αλλά και μέσα από μια διαδικασία επιλεκτικής μνήμης-αμνησίας που επαναφέρει αενάως στο προσκήνιο ως «νέα» κάποια από τα περιφερειακά ρεύματα της τέχνης των τελευταίων 70 τουλάχιστον ετών.
Ένας βασικός θεματικός άξονας που διατρέχει την ποίηση του Μιχαήλ Μήτρα είναι η απεγνωσμένη προβολή του διαφορετικού Εγώ απέναντι στο νοηματικό τείχος της απρόσωπης αντικειμενικότητας των Άλλων, στο βλέμμα των οποίων δυσκολεύεται να καθρεφτιστεί. Στο υστερομοντερνιστικό αυτό αίτημα του Μήτρα, ο Παπαχαράλαμπος απαντά με τη διάθεση μιας αισιόδοξης επανόρθωσης: Ο νεότερος ποιητής –παρά την επιμονή σε μια σχηματογραφική ποίηση εννοιακής καταγωγής– παραμένει προπάντων ένας λυρικός, που τείνει μάλιστα να υπερτονίζει την ομοιότητα και όχι τη διαφορά. Παρομοίως, με τάξη αλλά και πάθος, εξαπλώνει την ύλη των λέξεων ως υφαντό ή ως χάρτη-κάτοψη μιας ψυχικής διαδρομής πάνω στον χώρο της λευκής σελίδας, χωρίς να παραγνωρίζει την ακροαματική αλλά και την προσωδιακή-μουσική λειτουργία των φωνημάτων, λέξεων και φράσεων. Στο δράμα του κενού που εισηγείται ο Μήτρας, ο Παπαχαράλαμπος απαντά με τη βεβαιότητα του πλήρους ή τουλάχιστον με τη χαρά του παζλ. Ίσως όχι αδίκως. Αφού ακόμη και στη σκοτεινή εννοιακότητα του Μήτρα, βαθιά μέσα στον πυρήνα των κατασκευών του, διασώζεται παραδόξως ένα λοξό μετα-ρομαντικό βάθος, καθώς και μία εμμονή στη νοηματική απλότητα, ακόμη και στη φαινομενική αφέλεια.
Ειδικά πάντως στο δεύτερο βιβλίο ποίησης του Παπαχαράλαμπου (Είναι, ΦΡΜΚ, 2015) η γλώσσα αγωνίζεται να γίνει εικόνα, όψη, σχήμα, σώμα, μέσω μιας ομόηχης «απλοποίησης»: Η γλώσσα της ομιλίας και η σάρκινη γλώσσα του σώματος επιθυμούν να εξισωθούν μέσα σε ένα αμιγώς αισθητηριακό, σχεδόν παραδείσια ηδονικό πεδίο παιδικότητας. Αυτή η ποιητική «αυθαιρεσία» του Παπαχαράλαμπου είναι μια ακόμη συναισθησιακή ουτοπία ενός νεομοντέρνου, που όμως –κακά τα ψέματα– ζει και δρα μέσα σε ένα κλίμα δυσβάσταχτου υστερο-μεταμοντερνισμού.
Στη θεματολογία παραμένει μεταρομαντικός, ενώ κάτω από την καπιταλιστικού ενθουσιασμού μα και φυσιολατρικού λυρισμού πνοή του μπορεί κανείς να «ακούσει» συχνά τον e.e. cummings των δεκαετιών 1930-1950. Παρά ταύτα, ο Παπαχαράλαμπος καταφέρνει με την επιμονή του σε αυτόν και μόνο τον φορμαλιστικό τροπισμό να πείσει τον αναγνώστη-θεατή-ακροατή ότι το πείραμά του είναι αδιάσπαστο μέρος της ουσίας. Κατά τόπους, συγκεκριμένες καταμεριστικές, «τρισδιάστατες» τεχνικές του μας προϊδεάζουν ακόμη και για μια ενδεχόμενη ανανέωση της οπτικής ποίησης. Κατά τα άλλα, εκείνο που επικρατεί είναι η αναπνοή της προφορικότητας, η υποβλητική χρήση της επανάληψης (όπου «ακούμε» τον Μπέκετ και τον Μπέρνχαρντ, όπως όμως τους αντιλήφθηκε και τους μεταβόλισε, π.χ., η Μαρία Λαϊνά). Αξιοσημείωτη είναι και η εισροή μιας νέας αδιόρατης μελαγχολίας, η οποία πλέον αρχίζει να εκφράζει και να μην αρνείται τη στυγερή εποχή μας. Άλλωστε, η συνοχή των υλικών, η επιτυχημένη ροή και η δραματουργική επεξεργασία του βιβλίου ως συνόλου είναι στοιχεία που μας προετοιμάζουν για μια ποιητική εξέλιξη του αναντίρρητα ταλαντούχου Παπαχαράλαμπου προς τον χώρο μιας δημιουργίας όπου το «project» θα ξαναγίνει «θέμα» και όπου τα σπλάγχνα και η άχνα θα είναι όχι ένα και το αυτό αλλά διαφορετικές όψεις του ίδιου ψυχικού νομίσματος/νοσήματος.
Β.Α
