Εισάγοντας το τεύχος αυτό, που αποτυπώνει την προσπάθειά μας να χαρτογραφήσουμε θεωρητικά και καλλιτεχνικά την συζήτηση για την ανθρωπόκαινο, θα ήθελα να εστιάσω περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτή αντιληπτή, καθώς και το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται η συζήτηση για την εννοιολογική ισχύ της. Επιλέγω σκόπιμα να εστιάσω σε αυτήν την εκ πρώτης όψεως δευτερεύουσα άποψη του ζητήματος. Σκοπό έχω αφενός να προλάβω τις ενστάσεις του αναγνώστη ή της αναγνώστριας, υπονοώντας, μάλιστα, ότι ακριβώς αυτές οι ενστάσεις είναι αναπόσπαστο μέρος της εννοιολογικής ρήξης που επιχειρεί η ανθρωπόκαινος – που δεν πρόκειται για κάτι άλλο πέρα από μια εκ θεμελίων επανεξέταση του αξιακού συστήματος που συμπορεύεται με την νεωτερικότητα. Τέτοιες ενστάσεις θα μπορούσαμε να τις συνοψίσουμε κάπως πρόχειρα στην διάκριση ανάμεσα στο «επείγον» της περιβαλλοντικής κατάρρευσης και την «πολυτέλεια» της διανοητικής ή καλλιτεχνικής παραγωγής. Αυτή η διάκριση είναι ένα δευτερογενές μεν, αλλά σημαντικό, σχήμα αξιών στην νεωτερική συνείδηση, και μια διαρκής έκκληση στην αυθεντικότητα που εμφιλοχωρεί μέσα στην ανατρεπτική κατά τα άλλα πορεία της. Αφετέρου όμως, και ίσως πιο σημαντικά, θεωρώ ότι η συζήτηση για την πρόσληψη της ανθρωποκαίνου ως έννοια είναι σημαντική, ακριβώς γιατί δείχνει την ανατροπή που έχει συντελεστεί στην ισχύ των αναπαραστάσεων στον σύγχρονο καπιταλισμό. Δεν πρόκειται πια για μια παράλληλη σκηνή στην οποία εκδραματίζονται οι ιδεολογικές συνιστώσες της αποικιακής εξέλιξης, αλλά προς το κεντρικό σημείο στο οποίο περιστρέφονται οι δυνατότητες του πλανήτη να επιβιώσει. (…)
Τα στοιχεία που συνθέτουν την ανθρωπόκαινο ασφαλώς δεν είναι καινοφανή. Όμως, η ιστορικοποίηση των αντιλήψεων περί της οικολογικής επίπτωσης της τεχνολογίας επιφυλάσσει μια παράξενη αποδυνάμωσή τους, μια αίσθηση πως έτσι ήταν τα πράγματα από πάντα, και πως το έλλειμμα των αντιδράσεων προς την επερχόμενη καταστροφή είναι επίσης κάτι που δεν άλλαξε και πολύ τον τελευταίο τουλάχιστον αιώνα. Πρόκειται για μια περιοδολόγηση της ματαιότητας, ένα χρονικό επιχείρημα που σκοπεύει να ακυρώσει την ισχύ της ανθρωποκαίνου ως πολιτικής έννοιας, κυρίως με βάση την ιστορική κοινοτοπία της. Υπάρχει ένα σκάλωμα εδώ, ένα αδιόρατο χρονικό σφάλμα, το οποίο σχετίζεται, νομίζω, με την αδυναμία των σύγχρονων αισθήσεων του χρόνου να εννοιολογήσουν μεγάλα χρονικά διαστήματα όπως αυτά που αφορούν τις οικολογικές αλλαγές στον πλανήτη. Αυτό το σφάλμα μας οδηγεί να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάσουμε αυτό καθαυτό το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η αντίληψη του πλανήτη ως ολότητας. Το σημαντικό στην περίπτωση αυτή είναι να αντιληφθούμε ότι το πλαίσιο που έχει αλλάξει τα πάντα είναι η ποπ αισθητική με την οποία έχει επενδυθεί η ανθρωπόκαινος ως όρος. Ακριβώς δηλαδή η διάχυση της έννοιας της ανθρωποκαίνου ως αισθητικού φαινομένου, πράγμα που σε άλλες περιόδους θα σήμαινε μια επιτυχημένη γενίκευση της οικολογικής συνείδησης, είναι αυτό που αποδυναμώνει την ισχύ της στο σήμερα. (…)
*Ο Άρης Αναγνωστόπουλος είναι ανθρωπολόγος και συγγραφέας
