μετάφραση: Δημήτρης Μ. Μόσχος
Ο Timothy Clark είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Durham , με ειδικότητα στις περιβαλλοντικές ανθρωπιστικές επιστήμες και την αποδόμηση. Ο Κλαρκ υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία στην ανάπτυξη νέων τρόπων λογοτεχνικής κριτικής που ασχολούνται με την πνευματική επανάσταση που δεν διαχωρίζεται από τη σκέψη της κλιματικής αλλαγής.
Η ανθρωπόκαινος – Ζητήματα ορισμού
Δεδομένου ότι ο όρος «Ανθρωπόκαινο» δεν είναι ακόμα πλήρως αποδεκτός από τους επιστήμονες στο αρχικό πλαίσιο επινόησής του, η εξάπλωσή του τα τελευταία πέντε χρόνια είναι εντυπωσιακή. Αφιερώματα σε περιοδικά με τίτλους «Καλώς ήρθατε στο Ανθρωπόκαινο» δεν είναι πλέον κάτι καινούριο. Ο όρος, αν και χρησιμοποιείται συχνά αόριστα και πλέον κινδυνεύει να χάσει το νόημα του, ξεκάθαρα ανταποκρίνεται σε μια ανάγκη, μια ανάγκη να ειπωθεί όμως τι ακριβώς; Ο όρος επινοήθηκε αρχικά από ειδικούς στον τομέα των ατμοσφαιρικών μελετών, ως ονομασία της γεωλογικής εποχής στην οποία εισήλθε η Γη μετά τη βιομηχανική επανάσταση, γύρω στο 1800. Αυτή η εποχή χαρακτηρίζεται από το άνευ προηγουμένου γεγονός ότι η ανθρωπότητα έχει φτάσει να διαδραματίζει έναν αποφασιστικό – αν και σε μεγάλο βαθμό ανυπολόγιστο – ρόλο στην οικολογία και γεωλογία του πλανήτη, καθώς «οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν γίνει τόσο διάχυτες και βαθιές που ανταγωνίζονται τις μεγάλες δυνάμεις της φύσης και ωθούν τη Γη ως σύνολο σε μια terra incognita πλανητικών διαστάσεων».[1] Όσοι επινόησαν τον όρο αρχικά, χρονολογούσαν το ανθρωπόκαινο από τη βιομηχανική επανάσταση και την εφεύρεση της ατμομηχανής. Άλλοι, ωστόσο, έχουν υποστηρίξει ότι η εκτεταμένη γεωργία και η εκκαθάριση των δασών μπορεί να έχουν ήδη επηρεάσει σημαντικά το σύστημα της Γης και να έχουν σηματοδοτήσει μια νέα εποχή πριν από χιλιάδες χρόνια.[2] Η ισχύς του όρου, ωστόσο, αφορά κυρίως τη «Μεγάλη Επιτάχυνση» από το 1945 και μετά, στην οποία οι ανθρώπινες επιπτώσεις σε ολόκληρη τη βιόσφαιρα έχουν αναμφισβήτητα ενταθεί επικίνδυνα και χωρίς προηγούμενο. Για τους γεωεπιστήμονες που επιδιώκουν να μεταδώσουν τους φόβους που προκύπτουν από την ίδια τους την έρευνα, ο όρος «Ανθρωπόκαινο» είναι κατά κύριο λόγο «ένας πολιτικά έξυπνος τρόπος παρουσίασης σε μη επιστήμονες, της τεράστιου μεγέθους παγκόσμιας βιοφυσικής αλλαγής» (Noel Castree).[3] Ο όρος ωστόσο, διαδόθηκε γρήγορα στις ανθρωπιστικές επιστήμες με μια έννοια πέρα από την αυστηρά γεωλογική. Λειτουργεί κυρίως ως χαλαρός, συνοπτικός όρος για τις νέες απαιτήσεις –πολιτισμικές, ηθικές, αισθητικές, φιλοσοφικές και πολιτικές– των κλασικών περιβαλλοντικών ζητημάτων, τα οποία είναι πραγματικά πλανητικά σε κλίμακα. Η κλιματική αλλαγή, η άνοδος της οξύτητας των ωκεανών, οι επιπτώσεις του υπερπληθυσμού, η αποψίλωση των δασών, η διάβρωση του εδάφους, η υπεραλίευση και η γενική και επιταχυνόμενη υποβάθμιση των οικοσυστημάτων είναι ίσως τα κυριότερα από αυτά τα φαινόμενα. Αυτός είναι επίσης ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται γενικά ο όρος και στην παρούσα μελέτη.
(ολόκληρο το άρθρο στην έντυπη έκδοση του περιοδικού ΦΡΜΚ, τεύχος 17)
