Η ποιητική σκέψη είναι μια μορφή γνώσης; Τι μαθαίνουμε με αυτήν; Με ποιους τρόπους σχετίζεται με την ιστορική στιγμή;
(σύντομα αποσπάσματα από τις απαντήσεις στη συζήτηση. Ολόκληρη τη συζήτηση μπορείτε να διαβάσετε στο έντυπο περιοδικό)
Κατερίνα Ηλιοπούλου
Ζούμε μέσα σε παραδοχές, σε γνωστικές φόρμουλες, σε επιβεβλημένες αντιλήψεις. Αυτά που γνωρίζουμε όμως είναι ακριβώς τα πράγματα που μας διαφεύγουν. Είμαστε φυλακισμένοι στη γνώση και στη λήθη γιατί ό,τι γνωρίζουμε με αυτόν τον τρόπο, ό,τι καταχωρίζουμε, αποθησαυρίζουμε, καταλαβαίνουμε, κατέχουμε, το έχουμε ήδη ξεχάσει. Η ποίηση παράγει μια γνώση περιθωριακή, θολή, ψευδή, αρθρώνει έναν λόγο ουσιαστικά ανατρεπτικό, κριτικό, συχνά έξω από αυτό που θεωρείται το «πνεύμα της εποχής», είναι μια ηχώ από το μέλλον. Η άμετρη γνώση της ποίησης, η γνώση αυτή που δεν έχει καμιά άμεση χρησιμότητα ούτε σκοπό, είναι ζωτικής σημασίας, γιατί μας πιστοποιεί ότι έχουμε ζήσει. (…)Η ποίηση είναι μια μορφή έρευνας, ταυτόχρονα κάτι που μου συμβαίνει και κάτι με το οποίο βγαίνω να συναντήσω τον κόσμο. Τι σημαίνει όμως αυτό; Κατά πόσον είναι δυνατή αυτή η συνάντηση, τι μέσα έχω στη διάθεσή μου; H ποιητική πράξη προϋποθέτει μιαν εξαιρετικά πολύπλοκη μορφή σκέψης, ταυτόχρονα εμπρόθετη και τυχαία, συνειδητή και αισθησιακή, ανοιχτή και ριψοκίνδυνη. Σε αυτήν τη διαδικασία, που δεν της λείπουν η μέθοδος και το πείραμα, ο ποιητής δεν χάνει τη δυνατότητα της διερώτησης και της αμφιβολίας, ένα είδος βαθιάς ευαισθησίας που δημιουργεί συνενοχή και γειτνίαση με την πολυπλοκότητα και τις αντιφάσεις του κόσμου, ακόμα και με το χάος της πολυμορφίας. .(…)
Γιάννα Μπούκοβα
Ο άνθρωπος σκέφτεται μεταφορικά. Είναι ένας εξελικτικά αποδεδειγμένος τρόπος συσσώρευσης και επεξεργασίας πληροφοριών. Θεωρώ την ποίηση κατ’ εξοχήν τέχνη της μεταφοράς. Και με τον όρο αυτό δεν εννοώ το ομώνυμο σχήμα λόγου (που υπήρχε και συνεχίζει κατά κάποιον τρόπο να υπάρχει ως ένα από τα εργαλεία της). Εννοώ αυτό που στη γνωσιακή γλωσσολογία αναφέρεται ως εννοιακή μεταφορά (conceptual metaphor) – τη μεταφορά όχι ως τρόπο έκφρασης, αλλά ως τρόπο σκέψης. Τη δυνατότητα δηλαδή μια ιδέα να διατυπώνεται και να συλλαμβάνεται με τους όρους μιας άλλης. Αυτή η ικανότητα για εννοιακό μιξάρισμα, για επεξεργασία του αφηρημένου με τα μέσα του κυριολεκτικού (και αντιστρόφως), αυτή η ideasthesia (όπως ορίζεται επίσης), μια συναισθησία δηλαδή ανάμεσα σε διαφορετικά εννοιακά πεδία, βρίσκεται για μένα στον πυρήνα της ποιητικής σκέψης. Βλέπω την ποίηση ως ένα ατέρμονο εργαστήρι παραγωγής εννοιακών μεταφορών, κάθε φορά υπό καινούργιες συνθήκες, με καινούριες προβληματικές και καινούριες προκλήσεις. Η ευρηματικότητα, η νοητική ένταση και α(ντι)συμβατικότητα ορίζουν την ύπαρξη και την ποιότητά τους. (…)
Φοίβη Γιαννίση
Ξεκινώ µε την αξιωµατική πρόταση πως η ποίηση είναι µια γλωσσική αντίδραση του σώµατος στο έξω που έρχεται και το βρίσκει. Έξω ίσον κόσµος µνήµη ασυνείδητο επιθυµία. Ποίηση: Η γλωσσική αντίδραση πλάθεται σε κατασκευή. Μπορεί µια κατασκευή να µην είναι γνώση; Μπορεί να µην προϋποθέτει γνώση; Μπορεί µια κατασκευή της γλώσσας να µην είναι γνώση που προϋποθέτει γνώση; Μπορεί να µην είναι ανακάλυψη; Μπορεί να µην είναι ανακάλυψη αυτού που η γλώσσα γνωρίζει και δεν γνωρίζει πως ψάχνει; Μπορεί η κατασκευή γλώσσας να µη σχετίζεται µε τον νόο; Μπορεί η κατασκευή γλώσσας που έρχεται από το σώµα να µην περιέχει σώµα; Μπορεί η κατασκευή γλώσσας να µην περιέχει νόο και σώµα; Μπορεί η κατασκευή γλώσσας να µην είναι γίγνεσθαι που εµπεριέχει τον νόο το σώµα κατά τη διάρκεια του κατασκευάζειν κατασκευάζειν του γνωστού και του άγνωστου προς µια νέα µορφή; Μπορεί η κατασκευή γλώσσας να µην είναι γίγνεσθαι αυτής της ίδιας; Μπορεί η κατασκευή γλώσσας να µην είναι γίγνεσθαι της ίδιας αµετάβατο γίγνεσθαι εκείνης που την αρµόζει και εκείνης που τη διαβάζει και ακούει; (…)
Βασίλης Αμανατίδης
Ως ποίηση επιμένω, τελευταία, να ορίζω την εξερεύνηση του κόσμου διά της γλώσσας ως εαυτού και διά του εαυτού ως γλώσσας.
Πυκνή, αλλά ελπίζω σαφής η διατύπωση.
Εμπιστευόμενος έναν τέτοιον ορισμό, δεν μπορεί παρά να εμπιστεύεσαι και το ότι ασκώντας την ποίηση (ως ποιητής αλλά και ως συστηματικός αναγνώστης) αποκτάς (ή τείνεις να αποκτήσεις) μια (κατ’ ευχήν βαθύτερη) μορφή γνώσης για τη γλώσσα, για τον εαυτό σου και για τον κόσμο.
Θα είχε άραγε νόημα να θεωρήσω πως με τις λιγοστές αυτές σειρές έχω ήδη απαντήσει στο ερώτημα; Όχι (θα ήταν υπεκφυγή). Οπότε συνεχίζω:
Ακόμη κι αν μου είναι δύσκολο να ορίσω τι είναι «ποιητική σκέψη», αδυνατώ να πιστέψω πως δεν νιώθουμε όλοι στο πετσί μας –αν και εξίσου δύσκολο να την ορίσουμε– την ιστορική στιγμή. Είναι, ωστόσο, εύφλεκτο και υδραργυρικό το παρόν που ζούμε και ακόμη άγνωστες οι αποκρυσταλλώσεις που άρχισαν να δημιουργούνται ή θα δημιουργηθούν. (…)
Ορφέας Απέργης
Η ποίηση φτιάχνεται με λέξεις, όχι με ιδέες – αυτό γράφει ο Μαλαρμέ απευθυνόμενος προς τον Ντεγκά κάπου στα τέλη του 19ου. Μ’ αρέσει να το λέω συχνά αυτό, όχι σε μαθητές «δημιουργικής γραφής», αλλά κυρίως στον εαυτό μου. Κι αυτό γιατί αρέσκομαι, αρεσκόμαστε σαν γενιά νομίζω, να σκεπτόμαστε και να ξανασκεπτόμαστε και να παρασκεπτόμαστε πριν να γράψουμε το ποίημά μας. Δεν είναι κακό να σκέφτεσαι, αλλά δεν είναι και απαραίτητο πριν να γράψεις ένα ποίημα. Το ποιητικό γράψιμο έχει τον τρόπο του να σε κάνει να σκέφτεσαι ενώ γράφεις, ώστε να επιστρέψεις και να διορθώσεις και να σκεφτείς και να ξανασκεφτείς μετά, αφού γράψεις τα πρώτα. Δηλαδή οι λέξεις σε βάζουνε σε σκέψεις, κι αυτό είναι, ίσως, το γνώρισμα του ποιητή – οι λέξεις να σε βάζουνε σε σκέψεις.
(…)
Παναγιώτης Ιωαννίδης
1 Η νευροβιολογία έχει δείξει ότι, κατά την ποιητική δημιουργία –κατά την «ποιητική σκέψη»–, ενεργοποιούνται τα ίδια μέρη του εγκεφάλου που είναι δραστήρια και κατά την επιστημονική δημιουργία. (Κατά δε την ανάγνωση της ποίησης, τα ίδια μέρη που δραστηριοποιούνται όταν ακούμε μουσική.)
2 Η ιστορία της λογοτεχνίας έχει δείξει ότι, ειδικά στους πολιτισμούς που δεν έχουν γραφή, το λογοτεχνικό είδος της ποίησης χρησιμεύει ως κιβωτός γνώσεων: εκεί αποθησαυρίζονται (γιατί πιο εύκολα απομνημονεύονται σε ποιητική μορφή) πολλών λογιών σημαντικές, για την ταυτότητα των εν λόγω πολιτισμών, πληροφορίες.
3 Η ποίηση –γραφή και ανάγνωσή της– θα μπορούσε να ορισθεί και ως τρόπος επανοργάνωσης, αναμορφοποίησης, επαναδόμησης του γνωστού αισθητού κόσμου – άρα κι ένας «παρακαμπτήριος», μη ορθολογικός, τρόπος να εννοούμε –να «γνωρίζουμε»– τον κόσμο αυτόν.
4 Όμως τι είναι η ποιητική σκέψη; Η ποίηση, ήδη στην σύλληψή της εντός της γλώσσας, είναι πράξη: γλωσσική πράξη.
(συνεχίζεται ως το 8…)
