κοῦφον γὰρ χρῆμα ποιητής ἐστιν καὶ πτηνὸν καὶ ἱερόν «Γιατί ο ποιητής είναι πράγμα ελαφρό, φτερωτό και ιερό»
Πλάτων, Ίων, 534 b
Στην αρχαιοελληνική ποίηση ο ποιητής συχνά εμφανίζεται ως ζώο, πτηνό, έντομο, κάτι που συνηθίζεται να εντάσσεται γραμματολογικά στην τάξη της μεταφοράς. Συχνά, οι ίδιοι οι ποιητές στο έργο τους δηλώνονται ως μέλη του ζωικού βασιλείου: ο Αρχίλοχος ή ο Καλλίμαχος λένε πως είναι τζιτζίκια. Ο Αλκμάν πάλι καυχιέται για την ποιητική του δύναμη και διατείνεται πως γνωρίζει τα τραγούδια όλων των πουλιών (“οἶδα δ ̓ ὀρνίχων νόμως πάντων”). Στόχος του παρόντος δοκιμίου είναι να δοκιμάσει μία διερεύνηση της ενσώματης κατάστασης των ποιητών την ώρα και τη στιγμή της ποιητικής εκφοράς, διαφεύγοντας της απλής μεταφορικής ερμηνείας (και πόσο απλή μπορεί να είναι άραγε μία μεταφορά;).
Ας ξεκινήσουμε από τον Όμηρο:
Βρισκόμαστε στην ραψωδία 19 της Οδύσσειας, και διαβάζουμε μία συζήτηση που διαμείβεται μεταξύ της Πηνελόπης και του Οδυσσέα, που όμως ακόμα δεν έχει αποκαλύψει την πραγματική του ταυτότητα στην Γυναίκα που περιμένει, κι ούτε εκείνη έχει αντιληφθεί σε ποιον εξομολογείται τα πάθη της. Κι έτσι με ελευθερία, σαν σε έναν ξένο, μπορεί να του περιγράψει την κατάστασή της. Ας τονίσουμε πως τα λόγια της μεταφέρονται από τον ποιητή σε πρώτο πρόσωπο. Και ακούμε την Πηνελόπη καθώς λέει πως τη νύχτα, όταν όλοι κοιμούνται, εκείνην οι σκοτούρες δεν την αφήνουνε να ησυχάσει και την κάνουν να κλαίει. Και όπως η Αηδόνα τραγουδάει την άνοιξη μέσα στα πυκνά φύλλα των δέντρων και θρηνεί το αγαπημένο της παιδί που η ίδια σκότωσε από παραφροσύνη, έτσι κι η Πηνελόπη μες στην καρδιά της διχάζεται.
Στο συγκεκριμένο χωρίο, η εικόνα του αηδονιού, περίφημου για το ωραίο τραγούδι του, μπορεί αρχικά να φαίνεται προφανής. Άλλωστε η χρήση αυτή συνεχίζεται μες στους αιώνες ως σήμερα. Ας προσπαθήσουμε, όμως, να ξαναδιαβάσουμε το απόσπασμα σε όλη του τη συνθετότητα: βρισκόμαστε μπροστά σε μία αρχετυπική σκηνή ποιητικής επιτέλεσης με πρωταγωνιστή ένα μικρό πουλί, ένα αηδονάκι πάνω στο δέντρο, που, σύμφωνα με τον μύθο, είναι μία μεταμορφωμένη γυναίκα, η προσωποποίηση της Πηνελόπης, που μέσα στο σπίτι της θρηνεί.
Υποστηρίζω πως αυτό που φαίνεται αρχικά ως απλή μεταφορά (ένας ανθρώπινος τραγουδιστής συγκρίνεται με έναν ζωικό) είναι ένα σωματικό γίγνεσθαι, το χτίσιμο μίας παράλληλης κατάστασης όπου ο τραγουδιστής ενσωματώνει τελετουργικά την ταυτόχρονη, στο τραγούδι του και στο σώμα του, συμβίωση πολλαπλών σωματικών πραγματικοτήτων. (…)
